به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد، سال‌های پیش با شنیدن واژه «مهاجرت» تصویری از مهاجرت نخبگان و دانشجویان ممتاز کشور در ذهن‌مان شکل می‌گرفت که به «فرار مغزها» نیز شناخته می‌شد. اما هر چه گذشت موج‌های جدیدی از مهاجرت به راه افتاد؛ از مهاجرت پزشکان و کادر درمان گرفته تا مهاجرت ورزشکاران، هنرمندان، تولیدکنندگان و صاحبان کسب‌وکار. موج جدیدی از مهاجرت که به تازگی شاهد آن هستیم، همه‌گیری میل مهاجرت در توده مردم است.
مهاجرت دیگر مختص نخبگان نیست!
اردشیر گراوند، جامعه‌شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی روز گذشته در گفت‌وگو با «خبر آنلاین»، این تمایل و اقدام گسترده به مهاجرت را که از حلقه نخبگان علمی و دانشگاهی یا افراد متخصص عبور کرده و به یک همه‌گیری بدل شده و همه روزه نیز ابعاد تازه‌ای به خود می‌گیرد را تحت عنوان «مهاجرت توده‌ای» برشمرده است و اظهار داشت: «مردم در ابعاد مختلف احساس ناامنی عمومی می‌کنند، بنابراین فرزندان‌شان را به خارج از کشور می‌فرستند. به نظرم مهاجرت به بیرون از ایران ممکن است شکل جدی‌تر پیدا کند یعنی مانند افغانستانی‌ها توده‌ای مهاجرت کنیم.»
بنابه آخرین آمار منتشر شده از رصدخانه مهاجرت ایران در زمستان ۱۴۰۱، ایران هفدهمین کشور دانشجوفرست دنیا است و به استناد از همین منبع رتبه بیستم در پناهجوفرستی در سال ۲۰۲۱ میلادی از میان ۲۰۰ کشور و پنجاه و چهارم در مهاجرفرستی از میان ۲۳۲ کشور را در اختیار دارد. از این آمار بیش از یکسال گذشته است و با توجه به همه‌گیری و افزایش تمایل به مهاجرت از کشور، آن هم به صورتی که گروه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی حتی اگر موفق به خروج از کشور نیز نشوند، باز هم آن را در اولویت‌های زندگی‌شان حفظ می‌کنند تا شاید در زمان مناسبی جامع عمل به آن بپوشانند، قطعا این آمار بسیار بیشتر شده است.
نشریه «فایننشنال‌تایمز» در آذر ماه ۱۴۰۲ اعلام کرد ایران با افزایشی ۱۴۱ درصدی، سریع‌ترین رشد نرخ مهاجرت را در جهان، بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱ داشته است. به گفته این نشریه، این رقم از ۴۸ هزار نفر در سال ۲۰۲۰ به ۱۱۵ هزار نفر در ۲۰۲۱ رسیده و ایران به مرحله «مهاجرت دسته جمعی کنترل نشده» رسیده است. این در حالی است که پیش از اعلام این نشریه نیز اعداد و ارقام حاکی از افزایش میل مهاجرت در سطح جامعه ایران بود.
معاون علمی رییس جمهور، روز گذشته در گفتگو با روزنامه دانشگاه شریف اعلام کرد در حال حاضر آمار افراد، شرکت‌ها و مجموعه‌های مهاجرت کننده به هیچ وجه خطرناک نیست و دلیل افزایش مهاجرت را وقایع سیاسی پارسال و دو سال درگیری با کرونا دانست. اما آیا واقعا وضعیت مهاجرت در ایران عادی است؟
این روزها کمتر کسی پیدا می‌شود که عضوی از خانواده یا دوستانش مهاجرت نکرده باشد یا دست‌کم به دنبال راهی برای مهاجرت نباشد. بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت در فروردین ۱۴۰۳ به روزنامه «شرق» گفت: رتبه ایران از نظر رقابت‌پذیری برای استعدادها در سال ۲۰۲۲ از میان ۱۳۴ کشور، ۱۱۲ بود، در سال ۲۰۲۳ به رتبه ۱۱۶ رسید.
او عنوان کرده بود که برای اولین بار در سال ۱۳۹۹ هشدار مواجه کشور با پدیده «مهاجرت توده‌ای» را داده بودیم. مطالبات مردم در سال‌های ۹۸ و ۹۹ که از جنس اجتماعی و اقتصادی بود و بار دیگر زمینه‌ساز به راه افتادن یک موج جدید مهاجرتی شد؛ اما این موج مهاجرتی با همه‌گیری کرونا و توقف جابه‌جایی‌های بین‌المللی در دنیا هم‌زمان شد. اما به علت نداشتن برنامه و سیاست‌های منسجم و دقیق، موضوع مهاجرت سرمایه‌های انسانی در کشور تبدیل به یک معضل بسیار بغرنج شده است.
صلواتی همچنین در مصاحبه با اکوایران نیز اظهار کرد بود که تکانه‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی باعث شده‌اند که قشرهای خاکستری نیز میل به مهاجرت پیدا کنند. امروزه شاهد این هستیم که نیروی کار نیمه متخصص و حتی نیروی با تخصص پایین ما هم باتوجه به معضلات اقتصادی که با آن دست به گریبان است، تصمیم به خروج از کشور می‌گیرد و این امر نشانگر آن است که پدیده مهاجرت وجهه عمومی به خود گرفته است.
فقط نخبگان به فکر مهاجرت نیستند. این روزها کمتر کسی پیدا می‌شود که کسی که از خانواده یا دوستانش مهاجرت نکرده باشد یا دست‌کم به دنبال راهی برای مهاجرت نباشد.
مهاجرت، راهکار جوانانِ ناامید از تغییر شرایط
همچنین فاطمه موسوی‌ویایه، جامعه‌شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی از افزایش ۱۴۰ درصدی مهاجرت جوانان در یک سال اخیر خبر داده است و در این خصوص به «خبر آنلاین» گفته است: «افزایش ۱۴۰درصدی موج مهاجرت جوانان متخصص در یک سال اخیر را که بیش از نیمی از آنان زن بودند، می‌توان توسل به استراتژی خروج به دلیل ناامیدی از تغییر و اصلاح دولت دانست. با این زاویه دید آنها که مهاجرت می‌کنند از تغییر شرایط جامعه ناامید شده‌اند و به همین دلیل کشور را ترک می‌کنند».
این جامعه‌شناس همچنین به تبعات افزایش ناامیدی از جامعه و افزایش موج مهاجرت اشاره می‌کند و معتقد است: «امسال شرایط مشابهی با سال ۱۴۰۲ خواهد داشت؛ یعنی صبر و انتظار ضمنی جامعه در شرایط انسداد سیاسی، مشکلات اقتصادی مانند گرانی، تورم، بی‌کاری و فقر افزایش پیدا می‌کند، به تبع آن موج مهاجرت و آسیب‌های اجتماعی همچون سرقت، اعتیاد، خودکشی و خشونت‌های اجتماعی ازجمله قتل و نزاع بیشتر خواهد شد. مشکلات زیست‌محیطی مثل آلودگی هوا، کمبود آب و فرونشست زمین بدتر خواهد شد. جامعه ایران مثل فنری است که در حال جمع‌شدن است و این فنر در سال ۱۴۰۳ فشرده‌تر می‌شود».
نظر شما